IJskoud, bloedheet en andere intensiveringen

LESIDEE

Sommige bijvoeglijke naamwoorden kun je versterken door er een woordje voor te zetten. Als het echt koud is, is het ijskoud. Als iets heel zoet is, is het mierzoet. En als je heel naakt bent, ben je spiernaakt. Ooit gaf ik les over het bijvoeglijk naamwoord. Dat je ze zo kort mogelijk schrijft, dat stofnamen eindigen op -en en dat bijvoeglijke naamwoorden geen -e krijgen als ze staan tussen het lidwoord ‘een’ en een het-woord (een mooi meisje). Als afsluiter bedacht ik een leuke opdracht met bijvoeglijke naamwoorden die tegelijk wat deed voor de woordenschat. Smul mee!

Inleiding: Schrijf zelf een grappig stukje met intensiveringen en lees dit voor in de klas (of laat het voorlezen door een leerling). Vraag wat hen opvalt. Vertel dat je sommige bijvoeglijke naamwoorden kunt versterken door er een woordje voor te zetten. Noem een paar voorbeelden uit het stukje dat je net hebt voorgelezen.

Opdracht 1:  Vraag de leerlingen of ze zelf meer van dit soort woorden kunnen verzinnen. Bijvoorbeeld vijf teams onderling woorden laten verzinnen en dan kijken wie de meeste heeft gevonden. Alle woorden op het bord (laten) schrijven, alfabetisch op het tweede lid.

Opdracht 2:  Help de leerlingen een beetje door ze woorden uit de tweede kolom te geven, en te vragen welk woord erbij hoort. “Wat ben je als je heel ziek bent?” “Doodziek!” “Als iets heel goedkoop is, dan is het?” “Spotgoedkoop!” Ook hierbij kun je de teams tegen elkaar laten strijden.

Opdracht 3:  Laat de leerlingen elk een grappig stukje schrijven waarin ze minstens tien woorden van het bord moeten gebruiken. Opsommingen zijn niet toegestaan. Stukjes laten voorlezen in de klas. Kan hilarisch zijn! Voorbeeld: “Zwaarverkouden en doodziek lag ik op bed. Het was bloedheet en mijn mond was kurkdroog. “Water”, smeekte ik. De bloedmooie verpleegster…” enzovoort. Eventueel de leukste stukjes publiceren in de schoolkrant (basisschool).

Opdracht 4 – bovenbouw basisschool of eerste klas vo:  Laat leerlingen een woordwolk maken op de computer. Dit kan bijvoorbeeld met Wordle (werkt niet in alle browsers) of met Tagxedo. Je kunt ze woordwolken laten maken van steeds tien woorden die iets met elkaar te maken hebben. Ze verzinnen zelf een categorie (blij-woorden, bang-woorden, vol-woorden, ziek-woorden, tegenstellingen, etc). Wel even controleren of de gekozen woorden een ‘groep’ vormen. De woordwolken ophangen in de klas.

Ook leuk in het Afrikaans
In het Afrikaans ben je klipsteendom, is iets meerminglad en is het gitswartnagdonker. Zie voor meer voorbeelden de Afrikaanse Wikipedia.

Spelling
Alle intensiveringen schrijf je aan elkaar, met uitzondering van sommige woorden waarvan het eerste lid een onvoltooid deelwoord is. Officieel is het razendsnel, maar stinkend rijk. Het is kokendheet, maar tergend langzaam. Tja…

Oefeningen voor scholieren
Wil je graag iets doen in de les met deze intensiveringen? Iemand heeft mooie oefeningen gemaakt met deze lijst. Je vindt ze hier.