Eindelijk – de kinderen lezen

TIP

Alles had ik geprobeerd om onze kinderen aan het lezen te krijgen. Goede en interessante boeken in huis halen. Voorlezen. Zelf lezen, om het goede voorbeeld te geven. Elke dag verplicht een half uur lezen. Een euro voor elk gelezen boek. Een extra half uur iPad voor elk half uur lezen. En toen dat niet werkte: eerst een half uur lezen voordat ze op de iPad mochten. Niets werkte – mijn kinderen lazen met de grootst mogelijke tegenzin. Zodra het verplichte leeshalfuurtje achter de rug was, doken ze op de iPad. Bovendien las zoonlief uitsluitend boeken over voetbal.

De voordelen van lezen zijn bekend. Lezen vergroot de woordenschat, vergroot de empathische vermogens, vergroot de algemene ontwikkeling en vermindert stress. Ook blijkt uit onderzoek dat vaardige lezers makkelijker een baan vinden, een hoger salaris verdienen en betere uitzichten hebben op een succesvolle carrière. Het was duidelijk: ik moest een list verzinnen.

Een artikel in The Guardian bracht me op een idee. In plaats van de Sixteen Before You’re Sixteen Challenge verzon ik de Twaalf voor je twaalfde. En warempel, het werkte.

“Om bij onze familie te horen, bij ons gezin, moeten jullie bepaalde boeken lezen. Het zijn de boeken die ons gevormd hebben. De boeken die ons maakten tot wie we zijn. De boeken die met ons meereizen door ons bestaan. Om ons echt te kennen, is het belangrijk dat jullie deze boeken kennen. Het zijn er twaalf. Je hebt tot je twaalfde om ze te lezen. En als je ze uit hebt, zullen we je tot je twaalfde niet meer lastig vallen met andere boeken.”

Hoog spel, want in feite dreigde ik de kinderen met verbanning uit onze familie. Maar het werkte. Onze kinderen lezen nu met plezier. Van leeshaters zijn ze leesliefhebbers geworden. Ze verslinden boeken, ook boeken die niet op de lijst staan. Vanwaar dit succes?

Een overzichtelijk aantal boeken

Eerst een analogie. Ik haat hardlopen. Althans, ik haat hardlopen om het hardlopen. Zomaar doelloos rondjes rennen omdat het goed is voor je gezondheid: ik kan er niet van genieten. Maar hardlopen met een doel vind ik prima: rennen om tram of trein te halen, of rennen naar de buut tijdens verstoppertje. Dan kan het zomaar gebeuren dat ik tijdens dat rennen denk: hee, lekker eigenlijk. Bovendien wacht aan het eind de beloning: de trein gehaald, de buut bevrijd. (‘Buut’ betekent letterlijk ‘doel’. Heel toepasselijk in deze context: rennen moet voor mij een doel hebben.)

Precies zo is het met lezen: lezen om het lezen is voor veel kinderen saai. Zelfs als ze rationeel beseffen dat het goed voor ze is, kunnen ze zich er niet toe zetten. Maar als je hun een doel voorspiegelt, een concreet eindpunt, wordt het traject overzichtelijk. Twaalf boeken voor je twaalfde: dat klinkt behapbaar. En daarna van het gezeur af zijn: dat klinkt aantrekkelijk.

Een aansprekende selectie

Natuurlijk staat of valt het plan met de geselecteerde boeken. Na uitgebreid beraad splitsen wij onze lijst in twee secties: vijf klassiekers en zeven familieboeken. Dit waren de klassiekers:

Aan deze lijst gingen eindeloze deliberaties vooraf. Mochten er twee boeken opstaan van één schrijver? Liever niet. Wat is dan wijsheid: Oorlogswinter of Koning van Katoren? Oorlogswinter is eigenlijk beter, maar je kunt toch niet naar de middelbare school gaan zonder Koning van Katoren te hebben gelezen? Hup, allebei op de lijst. En moesten de klassiekers oorspronkelijk Nederlands zijn? Konden we niet een uitzondering maken voor De Hobbit, die mijn eigen meester Platje zo meesterlijk voorlas toen ik zelf tien was? Vooruit dan maar. [De Hobbit was een fout. De vertaling is onleesbaar. Mijn meester Platje bleek een eigen editie te hebben gemaakt die wél werkte voor basischoolleerlingen.]

De familieboeken waren makkelijker. Aan elk van deze boeken kan ik een blogpost wijden, en misschien doe ik dat nog eens. De originele Tarzanboeken, die in onze familie van generatie op generatie worden overgedragen en die mijn verlangen naar Afrika en avontuur aanwakkerden. De scheepsjongens van Bontekoe, naar wie mijn vader zijn zoon vernoemde. De schippers van de Kameleon, die Echtgenoot inspireerden tot onafhankelijkheid, kattenkwaad en eindeloze zwerftochten over het water. De magische mantels, Ronja de roversdochter en De zwarte stenen, boeken die elk op hun eigen manier zeer dicht bij mij staan, ik denk vanwege de rivieren, het reizen en de onafhankelijkheid van de hoofdpersonen. En Het geheim van Vredenhof, omdat het op Schiermonnikoog speelt.

Andere succesfactoren

Het competitie-element droeg bij aan het succes. Op een leesmeter konden de kinderen hun boeken aftekenen. Zo konden zij in één oogopslag zien hoe ver ze waren en, niet onbelangrijk, hoe ver de ander was.

Wat ook hielp, is dat we tijdens een stedentrip een paar dagen in een sober onderkomen zaten. Het was prima accommodatie, maar zonder televisie, iPad of speelvriendjes. We wisten niet wat we meemaakten. Ik had drie boeken van de lijst bij me, en al na een paar dagen vochten ze om het derde boek. “Wat een goed boek”, verzuchtten de kinderen na elke gelezen titel. Spontaan ontsponnen zich bij het ontbijt discussies over welk boek ze beter vonden. Leuke bijkomstigheid was dat wij de romans zelf ook hadden gelezen.

Dochterlief wil sinds het lezen van Kruistocht in spijkerbroek in de Middeleeuwen leven. Voor zoonlief kwam de grote ommekeer met De brief voor de koning. In eerste instantie vond hij het te dik en te eng, maar hij las het uit. De ontmoeting tussen Tiuri en Piak aan het eind roerde hem diep. Op school las hij het fragment voor, tijdens een boekbespreking. Hij heeft nu voor het eerst in zijn leven een lievelingsboek.

In stilte werken we aan de lijst Vijftien voor je vijftiende.

De voordelen van lezen vond ik in dit artikel in de Knack, dit artikel van het Taalunieversum en deze blogpost van de Stichting Lezen.